Azbest był kiedyś bardzo popularny i powszechnie stosowany – ze względu na właściwości, dostępność i niską cenę. Największe zużycie tego materiału odnotowywano w budownictwie (60–80%), a flagowym produktem wykorzystującym azbest był eternit, z którego wytwarzano pokrycia dachowe. W latach 70. i 80. XX wieku pojawiły się jednak pierwsze doniesienia na temat szkodliwości włókien azbestowych dla zdrowia człowieka. Od tego czasu poszczególne państwa stopniowo wprowadzały odpowiednie przepisy i ograniczenia w jego stosowaniu.
Czym tak właściwie jest azbest? Dlaczego jest niebezpieczny dla zdrowia i w jaki sposób przepisy prawa regulują jego wydobycie, produkcję i stosowanie w UE, Polsce oraz innych krajach? Do kiedy należy wymienić eternit? Jak powinna przebiegać utylizacja azbestu? O jakie dofinansowanie do wymiany dachu w 2022 roku można się było starać? Odpowiedzi na wszystkie te pytania znajdziecie w poniższym artykule.
zdjęcie – Harald Weber, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons
Czym jest azbest
Termin „azbest” nie oznacza konkretnego materiału nieorganicznego, lecz ogół naturalnie występujących, skrystalizowanych minerałów krzemianowych tworzących włókna. Jest praktycznie niezniszczalny, nie ulega degradacji chemicznej ani biologicznej, wykazuje odporność na działanie agresywnych chemikaliów oraz ekstremalne warunki klimatyczne – w tym wysokie temperatury. Został odkryty i opisany już w starożytności, ale szerokie zastosowanie zyskał dopiero w trakcie industrializacji w Europie i Ameryce Północnej, a apogeum popularności odnotował w czasie II wojny światowej i w okresie powojennym. Dlaczego tak ważne jest usuwanie azbestu?
Utylizacja eternitu – konieczna dla zdrowia
Bądźmy precyzyjni: sama obecność azbestu nie jest niebezpieczna dla człowieka. Staje się on zagrożeniem dopiero w momencie mechanicznego uszkodzenia jego struktury – poprzez łamanie, cięcie, kruszenie – lub korozji wyrobów zawierających azbest. W wyniku tych procesów dochodzi do uwolnienia włókien azbestowych, które podczas wdychania powietrza dostają się do wnętrza ludzkiego organizmu – docierają do pęcherzyków płucnych, skąd nie da się już ich usunąć. Skutki wdychania azbestu mogą dać o sobie znać nawet po kilkudziesięciu latach. Wywołuje on azbestozę objawiającą się dusznościami i uporczywym kaszlem. Powoduje też zapalenie opłucnej oraz znacząco zwiększa ryzyko zachorowania na raka płuc, opłucnej lub krtani. Pytanie nie brzmi zatem, czy usuwać azbest, ale do kiedy powinna nastąpić wymiana eternitu na dachach wszystkich budynków w Polsce i innych krajach.
Jak przepisy prawa regulują kwestie związane z utylizacją azbestu
Jako substancja niebezpieczna azbest jest zakazany w większości krajów europejskich. Wyjątek stanowią niektóre państwa spoza UE, takie jak Albania, Macedonia Północna, Ukraina, Mołdawia, Białoruś i Rosja.
1. Unia Europejska
W krajach UE zakaz wydobycia azbestu oraz produkcji i przetwarzania wyrobów zawierających azbest wprowadzono w 2003 roku1, zaś całkowity zakaz jego stosowania – 1 stycznia 2005 roku2 Dopuszczalna wartość narażenia na azbest w miejscu pracy wynosi 0,1 włókna na cm3 i ma zostać zmniejszona dziesięciokrotnie w nadchodzących latach. W niektórych państwach UE, takich jak Niemcy, gdzie azbest został zakazany już w 1993 roku, limit już teraz wynosi 0,01 włókna na cm3. W innych krajach europejskich, takich jak Francja, Austria czy Włochy, azbest również został zakazany w latach 90. Jednak UE wciąż jest daleka od uwolnienia od azbestu, a wiele starszych budynków nadal zawiera ten minerał w swojej strukturze i elewacji. Utylizacja eternitu i usuwanie azbestu pozostają zatem wciąż na liście priorytetów.
2. Polska
Jedna z pierwszych i najistotniejszych regulacji prawnych wydanych w Polsce w związku ze szkodliwym wpływem azbestu na zdrowie ludzi to ustawa z 1997 roku o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest3. W 1998 roku wdrożyła ona zakaz wprowadzania na polski obszar celny azbestu i wyrobów zawierających azbest, zakaz ich produkcji oraz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi azbest. Z chwilą zakazu produkcji azbestu i obrotu materiałami azbestowymi podstawowym problemem stało się jego wyeliminowanie ze środowiska. W tym celu został uchwalony rządowy Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009–2032, który zakłada usunięcie azbestu i unieszkodliwienie zawierających go wyrobów (w tym: utylizację eternitu). Do kiedy ma nastąpić wymiana eternitu? Zgodnie z dyrektywą unijną i rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r.4 wszelkie wyroby, które zawierają azbest, powinny zostać usunięte do 31 grudnia 2032 roku. Niestety wygląda to na martwy zapis, bo po ponad 12 latach od uchwalenia programu pozbyliśmy się zaledwie niecałych 17% z około 8,5 mln ton zinwentaryzowanych wyrobów azbestowych.
Baza Azbestowa
Ministerstwo Rozwoju i Technologii prowadzi online Bazę Azbestową – darmowe i obowiązkowe narzędzie informatyczne do gromadzenia i przetwarzania informacji uzyskanych z inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest, dostępne dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego. Dane wprowadzane do bazy pochodzą od właścicieli i użytkowników nieruchomości, na których są wykorzystywane wyroby zawierające azbest. Znaleźć tu można wiele praktycznych informacji, np. o bezpiecznym wycofywaniu z użytkowania wyrobów azbestowych i programach usuwania azbestu w poszczególnych gminach5
Jak utylizować azbest
Przede wszystkim azbestu nie wolno usuwać samodzielnie! Utylizacja eternitu powinna być przeprowadzana wyłącznie przez koncesjonowane firmy. Ich pracownicy podczas demontażu szkodliwych materiałów stosują specjalne środki ostrożności: wygradzają i oznaczają teren prac, używają specjalnych kombinezonów i masek, na czas prac zwilżają azbest i neutralizują specjalnym preparatem, który skleja niebezpieczne dla układu oddechowego włókna. Po zdemontowaniu z dachu płyty azbestowe są pakowane w szczelne worki, a następnie wywożone na składowisko śmieci, które przyjmuje odpadki zawierające azbest.
Formalności związane z utylizacją eternitu
Wykaz firm zajmujących się profesjonalnie usuwaniem i utylizacją azbestu jest dostępny w wydziale ochrony środowiska starostwa powiatowego. Wykonawca najpóźniej 7 dni przed rozpoczęciem tego rodzaju prac zawiadamia o nich inspektora nadzoru budowlanego, inspektora sanitarnego oraz gminnego inspektora pracy. Do obowiązków właściciela nieruchomości należy natomiast zgłoszenie zamiaru usunięcia azbestu właściwemu organowi administracji architektoniczno-budowlanej. Po zakończeniu robót wykonawca powinien wystawić zaświadczenie potwierdzające, że prace związane z usuwaniem azbestu zostały przeprowadzone zgodnie z wymaganiami technicznymi i sanitarnymi, a cały teren oczyszczono z pyłu azbestowego. Te dwa dokumenty: rachunek za demontaż i zaświadczenie są dla właściciela domu bardzo ważne, bo potwierdzają legalność utylizacji azbestu. Stanowią też podstawę do ubiegania się o dofinansowanie do wymiany dachu 2022.
Dofinansowanie do wymiany dachu 2022
Dofinansowanie do wymiany dachu z eternitu 2022 to projekt w ramach Krajowego Planu Odbudowy. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa od 17 października do 15 listopada 2022 przyjmowała wnioski o wymianę eternitu. Dzięki refundacji można było nie tylko usunąć wyroby zawierające azbest, lecz także zastąpić je nowym pokryciem dachowym.
Dofinansowanie przysługiwało rolnikom, którzy podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników lub którym przyznano dopłaty bezpośrednie, co najmniej w roku poprzedzającym rok złożenia wniosku o dopłatę. Osoby te musiały być też właścicielami lub współwłaścicielami budynku, którego dotyczyła wymiana pokrycia dachowego. Kwota dofinansowania do wymiany dachu w 2022 roku to maksymalnie 20 000 zł (40 zł do 1 m², przy limicie powierzchni dachu wynoszącym maksymalnie 500 m²).
Efektywnie zarządzaj projektami budowlanymi z PlanRadar
Usunięcie azbestu jest konieczne, by nasze środowisko życia i pracy było bezpieczne i zdrowe, a wartość nieruchomości wysoka. Aby skutecznie zarządzać projektami budowlanymi tego typu, warto skorzystać ze wsparcia nowoczesnego oprogramowania dla branży – takiego jak PlanRadar. Dzięki aplikacji możesz śledzić postęp prac i mieć łatwy dostęp do wszystkich istotnych danych. Przetestuj PlanRadar przez 30 dni bez ponoszenia opłat albo napisz do nas, jeśli masz jakiekolwiek pytania na temat oferowanego przez nas rozwiązania.
